YAN HİZMETLER

Günümüzde elektrik enerjisine olan talepteki artış daha güvenilir ve daha kaliteli enerji kavramını ortaya çıkarmıştır.

Kaliteli enerji sağlayabilmek için;

  • Enerjinin sürekliliği,
  • Gerilim sabitliği,
  • Frekans sabitliği,
  • Akım ve Gerilim harmonik miktarlarının belli değerlerde kalması

gibi bir takım kriterlerin göz önüne alınması gereklidir.

Kaliteli enerji artık ihtiyaçtan çok zorunluluk durumuna gelmiş olup, yan hizmetler bu ihtiyaçlar doğrultusunda ortaya çıkmıştır.

Yan Hizmetler; iletim sisteminin güvenilir şekilde işletimini ve elektriğin kaliteli bir şekilde hizmete sunulmasını sağlayan hizmetlerdir.

Senkron generatörlerin dönme hızına frekans adı verilir. Enterkonnekte sistemde frekans her yerde aynıdır.




İletim sisteminin güvenilir şekilde işletimini ve elektriğin kaliteli bir şekilde sunulmasını sağlayan hizmetlerin tedarik edilmesine ilişkin ticari usul ve esasları düzenleyen Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliğinin yeni hali 26/11/2017 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanmış olup, yönetmelik hükümleri doğrultusunda 01/02/2018 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

27/12/2008 tarihli Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır.

Yeni yönetmelik kapsamında;

  • PFK ve SFK hizmetlerine katılım zorunlu olmayıp, istekliler arasından teklif- seçilme yöntemiyle sağlanmaktadır.
  • Reaktif Güç Kontrolü ve Senkron Kompansatör hizmetleri zorunluluğu devam etmektedir.

25/01/2018 tarihinde imzalanarak yürürlüğe girmiş olan yan hizmetler;

  • Primer Frekans Kontrolü
  • Sekonder Frekans Kontrolü
  • Reaktif Güç Kontrolü
  • Senkron Kompansatör Hizmeti

Yürürlüğe girmesi planlanan yan hizmetler;

  • Anlık Talep Kontrolü
  • Oturan Sistemin Toparlanması
  • Bölgesel Kapasite Kiralama 
  • Senkron Kompansatör Hizmeti

EPDUY uyarınca dengeleme birimi olarak kaydı yapılmış lisanslı toplam kurulu gücü 50 MW üzerindeki üretim tesisleri veya bu üretim tesislerine ait üniteler bir yan hizmet birimi olarak kayıt olma hakkına sahiptir.

Yan Hizmetler Piyasasına ilişkin tüm işlemler internet tabanlı uygulama olan TPYS (https://tpys.teias.gov.tr) üzerinden yürütülür. 


SERTİFİKASYON ESASLARI

  • Primer Frekans Kontrolü ve Reaktif Güç Kontrolü hizmetlerine ilişkin performans testleri TÜRKAK tarafından akredite edilmiş bağımsız firmalar aracılığıyla
  • Sekonder Frekans Kontrol hizmetine ilişkin performans testleri TEİAŞ-İletişim ve Bilgi Sistemleri Daire Başkanlığı aracılığıyla,

gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Anlaşma gereği PFK-SFK testleri 5 yılda bir defa, RGK testleri ise bir defaya mahsus yapılması esastır.

Ancak, TEİAŞ tarafından yapılan izleme ve kontroller neticesinde hizmetin sürekli olarak gerektiği şekilde sağlamadığının tespit edilmesi durumunda 2 ay içerisinde performans testlerinin yenilenmesi gerekecektir.

İZLEME VE KONTROL

Yan hizmet sağlayan tesislerin, Elektrik Şebeke Yönetmeliğinde ele alınan usul ve esaslar çerçevesinde izlenebilir olmaları zorunludur.

Yan hizmetler sunan tüzel kişiler, TEİAŞ'ın izleme sistemi ile veri alışverişi gerçekleştirmek üzere bağlantı kurulması için gerekli yazılım ve donanımı sağlamakla yükümlüdürler.

Yan hizmetlerin izlenmesi ve kontrolü MYTM ve/veya ilgili BYTM sorumluluğunda olup, üretim tesislerinin CSV formatındaki günlük veri dosyaları e-posta olarak iletilmesi gerekmektedir.

Santral yetkilileri tarafından verilerin gönderilmemesi durumunda; TEİAŞ rapor düzenleyerek EPDK'ya yaptırım uygulanması için başvuruda bulunmaktadır.

PRİMER FREKANS KONTROLÜ

Sistem frekansının düşmesine veya yükselmesine tepki olarak ünite aktif güç çıkışının hız regülatörü ile otomatik artırılması veya düşürülmesi yoluyla sistem frekansının yeni bir denge noktasına getirilmesine Primer Frekans Kontrolü (PFK) adı verilir.

Ünitelerin PFK performansı, sistem frekansında ±200 mHz'lik sapma olması durumunda PFK rezerv miktarının yarısını en fazla 15 saniye içinde, tamamını ise en fazla 30 saniye içinde lineer olarak tamamen etkinleştirebilecek ve eriştiği bu çıkış gücünü en az 15 dakika sürdürebilecek yeterlilikte olmalıdır.

Primer Frekans Testleri: Elektrik Şebeke Yönetmeliği EK:17/A


SEKONDER FREKANS KONTROLÜ

Sistem frekansının nominal değerine ve komşu elektrik şebekeleriyle olan toplam elektrik enerjisi alış verişinin programlanan değerine getirilmesi amacıyla üretim tesislerinin aktif güç çıkışlarını, MYTM'de bulunan otomatik üretim kontrol (AGC) programı tarafından gönderilecek sinyalleri alan ve işleyen teçhizat ile arttırmaları veya azaltmalarına Sekonder Frekans Kontrol Hizmeti adı verilir.

Minimum kararlı üretim seviyesi ile ek önlem almadan alınabilecek maksimum çıkış gücü arasındaki yük değişiminin yapılabileceği bölge santralın SFK çalışma aralığıdır.

Sekonder frekans kontrol hizmeti sunan ünite, blok veya santralın çıkış gücündeki değişimin başlaması için maksimum gecikme süresi 30 saniye olmalıdır.


PFK-SFK TEDARİK SÜREÇLERİ

PFK ve/veya SFK hizmeti tedarik sürecine katılmak isteyen yan hizmet piyasa katılımcısı tüzel kişiler TEİAŞ'a başvurarak katılım anlaşması imzalar.

Yan hizmet piyasa katılımcıları, primer-sekonder frekans kontrolü için ayırmış oldukları rezervleri dengeleme mekanizması kapsamında başka bir piyasaya teklif edemez veya ikili anlaşmalar yoluyla satamaz.

Frekans kontrol hizmeti sağlanması nedeniyle ortaya çıkabilecek enerji açık ya da fazlası EPDUY hükümleri kapsamında enerji dengesizliği kapsamında değerlendirilir.

PFK ve SFK hizmetleri ile ilgili tedarik süreçleri benzer olarak planlanmakta olup, temel farklılık PFK tüzel kişilik bazında, SFK ise yan hizmet birimi bazındadır.

Günlük sağlanacak rezerv kapasiteleri için, rezervin sağlanacağı günün iki gün öncesinde rezerv tedarik süreci uygulanır. PFK ve SFK rezerv tedarik süreci kapsamında teklif dönemleri:


YÜKÜMLÜLÜĞÜN TRANSFERİ

PFK ve SFK için yapılabilmektedir.

Tedarik süreci sonunda teklifi seçilen Tüzel Kişiliğin yükümlülüğü devam etmektedir.

Transfer bildirimi, transfer işleminin gerçekleşeceği saatten 4 saat öncesine kadar yapılabilir ve TEİAŞ tarafından onaylanmasıyla geçerlilik kazanır. Onay işlemi transfer bildiriminin ardından 1 saat içinde gerçekleştirilir.


İZLEME

PFK ve SFK rezervlerinin izlenerek sağlanıp/sağlanamadığının tespiti amacıyla YTM'ler aşağıdaki veri ve bilgileri dikkate alır:

  • SCADA sisteminden veya TEİAŞ güç kalitesi çözümleme cihazlarından,
  • PFK-SFK hizmeti sağlayan yan hizmet birimlerinde bulunan kayıt cihazlarından,
  • TPYS aracılığıyla yapılan bildirimler.

Aktif çıkış gücü değerlerine PFK-SFK rezervinin ±%10'u eklenerek tolerans aralığı belirlenir. Aktif çıkış gücü verilerinin tolerans bandının dışında olduğu sürenin, ilgili saatin %10'undan fazla olması durumunda hizmeti sağlamadığı kabul edilerek yerine getirmeme bedellerine maruz kalınır.

 

Santrallardan PFK ve/veya SFK hizmeti sunulması sırasında santral yetkililerinin uygulamaya esas dikkat etmesi gereken hususlar:

  1. PFK-SFK hizmetleri tedarik süreçlerine ilişkin tüm işlemler TEİAŞ-TPYS yazılımı (https://tpys.teias.gov.tr/) üzerinden yürütülmektedir.
  2. PFK-SFK hizmetleri sağlanırken, takibinin sürekli yapılması gerekmektedir.

  3. Santralların bir sonraki gün sağlayacağı PFK ve/veya SFK rezerv miktarının santral yetkilileri tarafından saat 09.00’dan itibaren TPYS yazılımı “PFK Bildirim Listeleme” ve “SFK Yükümlülük Listeleme” kısımlarının kontrol edilerek alınması ve gerçek zamanda söz konusu hizmet sunulurken sorunsuz katılımın sağlaması gerekmektedir.

  4. SFK’ya katılan santralların ilgili saat öncesi ek rezerv oluşturma durumlarına göre de “SFK Ek Rezerv Yükümlülük Listeleme” kısmının sürekliolarak kontrol edilmesi gerekmektedir.
  5. Santrallarımız tarafından PFK ve/veya SFK hizmeti sağlanırken herhangi bir arıza durumunda;
    • "PFK Arıza Girişi"
    • "SFK Arıza Girişi"
    ilgili saatte arıza kaydı oluşturulması gerekmektedir. Aksi durumda yerine getirmeme bedelleri uygulanacaktır. TPYS yazılımında PFK ve/veya SFK arıza kayıtları günde bir defa olacak şekilde düzenlenmiş olup, arıza durumlarına göre söz konusu arıza revize edilebilecektir.

  6. Arıza kaydında belirtilen ilgili saat ve devamındaki 4 saat için arızanın giderilemeyeceği değerlendirilmesi durumunda, sonrası saatlerdeki rezerv miktarının santral yetkililerince diğer uzlaştırmaya esas veriş birimine TPYS yazılımı ile transfer edilmesi ve onay verilmesi gerekmektedir.

  7. İzleme; Aktif çıkış gücü değerlerine PFK-SFK rezervinin ±%10'u eklenerek belirlenen verilerin, tolerans bandının dışında olduğu sürenin ilgili saatin %10'undan fazla olması durumunda hizmeti sağlamadığı kabul edilerek yerine getirmeme bedellerine maruz kalınır. 

  8. Santral yetkilileri tarafından hizmetin tedarik edildiği ayı izleyen ayın 7 nci günü TPYS yazılımından;
    • "PFK Yerine Getirmeme Bedelleri"
    • "SFK Yerine Getirmeme Bedelleri"
    • "SFK Ek Rezerv Maliyet Listeleme"
    kontrol edilmesi ve herhangi bir yanlışlık var ise ilgili YTM'ye 2 gün içerisinde yazılı olarak İşletme Müdürlüğü tarafından itirazda bulunulması gerekmektedir.

REAKTİF GÜÇ KONTROLÜ VE SENKRON KOMPANSATÖR

Ünitelerin generatör veya senkron kompansatör olarak çalışması sırasında sisteme reaktif güç vermesi veya sistemden reaktif güç çekmesine reaktif güç kontrolü (RGK) adı verilir.

Bağlı bulunulan baranın gerilimini TEİAŞ tarafından belirlenen set değerinde regüle etme işlemidir.


İletim sistemine 66 kV ve üzeri gerilim seviyesinden bağlı ve kurulu gücü 30 MW ve üstünde olan üretim tesislerine sahip lisans sahibi tüzel kişilerle, RGK hizmet anlaşması imzalanır.

Üretim tesislerinin reaktif güç kapasitesi sağlaması için RGK hizmetine ilişkin yan hizmet anlaşması bulunması zorunludur.



Kurulu gücü 30 MW ve üzerinde olup iletim sisteminden bağlı olan lisanslı tüm üretim tesislerinin aşırı ikazlı olarak 0.85 ve düşük ikazlı olarak 0.95 güç faktörleri arasında otomatik gerilim regülatörü vasıtasıyla sürekli olarak ve/veya öncelikle BYTM ve ardından iletim sistem işletmecisinin talimatları doğrultusunda reaktif güç kontrolüne katılımları zorunludur.


Reaktif Güç Kontrolü Testleri: Elektrik Şebeke Yönetmeliği EK:17/C.1

RGK hizmeti zorunluluğu olan her bir ünitenin bu hizmeti sunma yeterliliğine sahip olduğunu, geçerli bir sertifika ile belgelendirmesi esastır. Ancak, EŞY'nin Geçici 5 inci maddesi kapsamında RGK test muafiyetleri getirilmiştir. 22 Nisan 2017 (Proje onayı veya sözleşme yürürlük tarihi 1/6/1996 tarihinden önce olan üretim tesisleri)

RGK testlerinden muaf olan santralların Aşırı-Düşük İkaz Bölgelerindeki Zorunlu Reaktif Güç Kapasitesi; işletme anında aşırı ikazlı çalışma sırasında şebekeye verebildikleri ve düşük ikazlı çalışma sırasında şebekeden çekebildikleri maksimum reaktif güç değeri olarak kabul edilir.

Yeni işletemeye girecek üretim tesislerinin geçici kabul tarihinden itibaren en geç 90 gün içerisinde RGK testleri gerçekleştirilerek sertifikası TEİAŞ'a sunulur.

Bara gerilim set değerine ilişkin yapılan bildirimler TPYS yazılımı (https://tpys.teias.gov.tr) aracılığıyla gün öncesinde, gerekli görülmesi durumunda ise TEİAŞ tarafından gün içerisinde de, planlı olarak ilgili saatten en az 15 dakika önce, acil kısıtlılık durumlarında ise derhal güncellenebilir.

  • Zorunlu reaktif güç değerlerine nominal çıkış gücü ve MKÜD arasındaki her noktada gerektiğinde ulaşabilir olmasını sağlayacak şekilde,
  • Zorunlu değerlere ulaşıldığı halde, bara geriliminin istenen bara set değerinde regüle edilemediği durumlarda, TEİAŞ'ın gerekmesi halinde vereceği talimatlar doğrultusunda da, o anki işletme koşullarındaki generatör yüklenme eğrisi sınırlarında

reaktif güç destek hizmeti verilmesi gerekmektedir.

ÜCRETLENDİRME

Aşırı ikazlı olarak 0.85 ve düşük ikazlı olarak 0.95 güç faktörleri arasında reaktif güç kontrolüne katılımları karşılığında ücret ödenmemesi esastır.

Reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin TEİAŞ ile yan hizmet anlaşması bulunan üretim tesislerinde ünitelerin nominal aktif güçlerinin, aşırı ikazlı olarak 0,85 düşük ikazlı olarak da 0,95 güç faktörlerine karşılık gelen reaktif güç değerlerinde çıkış vermesini sağlayan kapasitenin üzerindeki reaktif güç kapasitesi sağlaması gerekli olması halinde söz konusu üretim tesislerine DGPYS kapsamında yük at talimatı verilir.

İZLEME

Anlaşma hükümlerine göre santral, söz konusu saat diliminde bara gerilimini, (ilgili saatin set değeri +/- Bara Nominal Geriliminin %1.5'i) kontrol bandı içerisinde tuttuğu müddetçe reaktif güç destek hizmetini sağlamış kabul edilecektir.

Bara geriliminin istenen kontrol bandında regüle edilemediği durumlarda, ilgili ünitelerin belirtilen işletme esasları dahilinde, belirlenen zorunlu MVAR değerlerine ulaşıp ulaşmadığı kontrol edilerek, bu değerlerin %10 toleransı dahilinde, ulaşmadığı için bara gerilimi regüle edilemediyse, santral reaktif güç destek hizmetini sağlamamış kabul edilecektir.

YERİNE GETİRMEME BEDELLERİ

EPYHY gereği; MYTM ve/veya BYTM tarafından kabul edilebilir geçerli bir sebep olmaksızın, santrala bildirimi yapılan talimatları bir fatura dönemi için 72 saat dilimi ve üzeri sayıda yerine getirmediği tespit edilirse TEİAŞ, ihlalin devamını engellemek için yazılı uyarıda bulunacaktır.

Uyarı yazısını takip eden bir yıl içerisinde herhangi bir fatura döneminde de ihlalin tekrarlanması halinde TEİAŞ, yazılı uyarı ile birlikte ihlalin ayrıntılarını içeren bir rapor düzenleyerek EPDK'ya başvurur ve EPDK raporu inceleyerek ihlal tespiti halinde, ilgili tüzel kişiye Elektrik Piyasa Kanunu'nun 16 ncı maddesi uyarınca yaptırım uygulayacaktır.

Açılış sayfasında Reaktif Güç Kontrolü altında;

  • Bara Değerleri Giriş ve Listeleme,
  • Bara Listeleme,
  • Bara Değerleri Aylık İzleme,
  • Bara CSV Durum

Bara Adı, Gerilim Seviyeleri, Geçerlilik Tarihi, Bölgesel BYTM, Şehir seçilerek 24 saatlik bara set değerlerinizi görebilirsiniz.

Bu set değerlerine göre RGK hizmeti verilecektir. 


Santral bara bilgilerini görebilirsiniz 


Santralınızın ilgili fatura dönemi boyunca RGK hizmetini sağladığı ve/veya sağlamadığı saat bilgilerini görebilirsiniz. (72 saat) 


Santralınızın günlük olarak reaktif CSV verilerini;

  • Gönderildi
  • Gönderilmedi
  • Uygun olmayan formatta gönderildi

bilgilerini görebilirsiniz.


📚 Daha Fazla Bilgi

🌍 Yan Hizmetler Nedir?

🌍 MAESTRO Yazılımları

🌍 Verimlilik ve Dijitalleşme

🌍 Kardeş Sayfalar: MAESTRO Yazılımları

🌍 Veri Kayıt Dosyası Yeni Formatı

🌍 Veri Kayıt Dosyası Yeni Formatı Bilgi Notu

🌍 Reaktif Güç Desteği ve Gerilim Kontrolü Veri Kayıt Esasları